VERLICHTING EN SENTIMENTALISME
(1720-1770)
De dertigjarige oorlog:
de geloofdsloordie die niets deed aan de meningsverschillen, maar men
kwam wel tot het inzicht
dat verschillen over geloofskwesties niet uit konden worden
gevochten.
Men richtte zich op praktische thema's waarin menselijk gedrag met
positieve eigenschappen een rol speelde: humaniteit,
tolerantie
en zelfbeheersing.
Het nieuwe denken (uit ME en renais) leidde ertoe dat de aandacht voor het heden belangrijker werd dan het hiernamaals. Verstand werd belangrijker dan geloof; invididualisme kwam op.
Het nieuwe denken (uit ME en renais) leidde ertoe dat de aandacht voor het heden belangrijker werd dan het hiernamaals. Verstand werd belangrijker dan geloof; invididualisme kwam op.
De
verlichting (aka
Rationalisme)
kreeg zijn beste ideeën uit Frankrijk en Engeland, maar kwam pas
later door de 30jarige oorlog in Duitsland.
Uitgangspunt: Het menselijke verstand (ratio), waarbij de moraal het denken beïnvloedt.
Het ratio was nodig om goed en kwaad te onderscheiden en goed te handelen, en zorgde voor:
Uitgangspunt: Het menselijke verstand (ratio), waarbij de moraal het denken beïnvloedt.
Het ratio was nodig om goed en kwaad te onderscheiden en goed te handelen, en zorgde voor:
- Gedachtenvrijheid
- Tolerantie
- Ontwikkeling van de natuurwetenschappen
- Emancipatie van de vrouw (werd beschouwd als 2e rangs-wezen)
De
verlichting wordt gezien als poging
om de mens te bevrijden van geestelijke en politieke bevoogding.
Er moest een maatschappelijke situatie komen waarin ieder gelukkig
was.
In de literatuur is de verlichting niet veel meer dan een periode
waarin tijd verstreek.
De
taal moest zakelijk zijn en hoog niveau hebben. Het moest een nuttige
tekst zijn en het verstand had de overheid. Fabels
kregen een overhand, waarin dieren met menselijke eigenschappen een
avontuur hadden waar een moraal
(algemene
waarheid) uitkwam.
Er zijn twee stromingen in deze tijd:
- Het klassicisme: Johann Christoph Gottsched heeft de eerste fase bepaald. Hij was van mening dat de uiterlijke vorm het belangrijkste element van de literatuur is en dat er daarom strenge regels moeten zijn waaraan literatuur moet voldoen. Ook wilde hij vernieuwing van de toneelkunst. Hij bedacht hiervoor strenge regels, met als inspiratie de schrijvers Corneille, Racine en Molière. Hij beschouwde ze als vertegenwoordigers van een internationaal geldende leer. Die schrijvers hadden namelijk de leer van de Grieken in de Oudheid overgenomen, de drie eenheden van Aristoteles (plaats tijd en handeling).
Dit legde hij allemaal vast om het toneel te bevrijden van overbodige opsmuk en gezwollenheid in de taal, wat erg veel voorkwam in de Barok.
→ Hij is een typisch voorbeeld van een rationalist, hij wilde een nuttig verhaal dat de lezer daarnaast ook moest bevallen (fabel dus). - De opvattingen van
Lessing:
Lessing hield zich bezig met de vernieuwing van toneelkunst in
Duitsland. Toch ging hij in tegen de ideeën van Gottsched, was een
hartstochtelijke voorstander van de verlichting
en had een grote hekel aan betweters. Hij stelde niet de grieken
maar
Shakespeare
als voorbeeld van de Duitse literatuur. Hij was zelf ook
toneelschrijver, maar wordt erkend door zijn betekenis op het gebied
van literatuurvernieuwing. Van de drie
eenheden van Aristoteles
wilde hij alleen handeling
handhaven, het
verwezenlijken van één enkel grondmotief.
Ook was hij overtuigd dat de karakters nooit 100% heilig of
schurkachtig konden zijn, hij wilde gemengde
karakters
opvoeren en dat hun karakter werd bepaald door hun acties. Ook wilde
hij dat niet alleen de adel
maar ook de burgerij
een kans kreeg op te treden, wat Gottsched ook niet wilde.
Hij kreeg, na zijn baan als adviseur bij het Nationaltheater in Hamburg, de leiding over de bibliotheek in Wolfenbüttel, waar hij bleef tot aan zijn dood. Hier schreef hij dan ook zijn laatste toneelstuk Nathan der Welse (1779). Hij was in deze tijd in strijd met vertegenwoordigers van de kerk. Hij kreeg een publicatieverbod opgelegd, en besloot een theaterstuk te schrijven met als thema tolerantie op relgieus gebied, het ideaal van humaniteit (een rechtvaardig en edel mens te zijn) zonder vooroordelen in welke vorm dan ook.
Het Sentimentalisme
Ongeveer gelijk met de Verlichting ontstond deze stroming die gericht was op gevoel en fantasie. Deze cultuur stond tegenover de Verlichting waar nuttig en streng centraal stond.
De belangrijkste vertegenwoordiger is Friedrich Gottlieb Klopstock die voortdurend probeerde het goede in de mens wakker te roepen. Een aantal jonge dichters waren zo onder indruk van hem dat ze een dichtersgroep stichtten onder de naam van Göttinger Hain. Zij keerden zich tegen de verlichting en waren voor vrijheid van fantasie en leven.
STORM UND DRANG (1770 – 1785)
Kan reactie op de Verlichting zijn maar kan ook een vervolg van de gevoelsliteratuur (sentimentalisme) zijn. Het was een jeugdbeweging: een opstand van de zonen tegen de mores (zeden) van hun vaders → een opstand tegen de Verlichting met haar vastgelegde regels.
Voor de nieuwe generatie gingen de sentimentele gevoelens die in het sentimentalisme voorkwamen niet ver genoeg. Zij voegden daar stukjes hartstocht en dichterlijke creativiteit aan toe, zoals rijheid, gevoel, hartstocht en natuur.
Het vrije individu was volgens hen geen verstandelijk wezen, maar een mens van vlees en bloed met gevoelens die hem aanspoorden een eigen wereldbeeld te vormen door zijn eigen denken.
Hun uitgangspunt was dat een schrijver met zijn creatieve geest zicht niet van tevoren vastgestelde regels hoefde te houden, maar dat hij zich zonder belemmering moest kunnen uiten over datgene wat hem bezig hield.
De schrijvers eisten volledige vrijheid, op literatuur, politiek en maatschappelijk gebied.
Vooral het parool 'Terug naar de natuur' van de Franse filosoof Jean Jacques Rousseau van grote betekenis, hij beweerde namelijk het tegenovergestelde van de Verlichting: het gevoel is belangrijker dan het verstand. Hij wilde terug naar de natuurmens, mens in natuurlijke toestand. Het mens moest zijn eigen genie volgen: uitgaan van zijn eigen kracht op geestelijk en lichamelijk gebied. De bewondering voor alle genieën (Caesar, Alexander de Grote) leidde ertoe dat men deze tijd de Genietijd noemde. Hieruit ontstond het begrip Krafgenie (een krachtfiguur die zich niet onderwerpt aan tradities). Ook familiebanden en banden met maatschappij of staat weerhielden een schrijver aan zijn natuurmens, waardoor ze zich tegen de rechtsorde keerden, ze standsverschillen betreden en ze op politieke en maatschappelijke vrijheid uitwaren.
De belangrijkste literaire genres moeten toneelstukken in eenvoudig proza zijn omdat daar de taal van het volk het beste in terugkwam, en natuurproza, omdat dit gevoelsstemmingen kent.
De naam Storm und Drang was de titel van een toneelstuk van Klinger, een stuk waarin gevoelens van hartstocht, haat en liefde om voorrang strijden.
De belangrijkste vertegenwoordiger van de beweging was Johann Gottfried Herder. In 1770 leerde hij in Straatsburg Goetthe kennen: deze ontmoeting wordt als de geboorte van de periode beschouwd.
De
aanhangers van Sturm und Drang bestreden het volgende:
- De tyrannie van de vorsten en adel
- Conventies (ongeschreven regels van de moraal en van de mode)
- De regelgeving bij het maken van literatuur (die door Gottsched waren voorgeschreven bvb)
Johann
Wolfgang von Goethe (1749-1832):
In 1782 werd hij in adelstand verheven. Zoals hij zelf in het
autobiografische Dichtung
und Wahrheit (1811-1831)
verklaarde, had zijn vader grote invloed gehad op zijn opvoeding en
opleiding en zijn moeder op zijn gevoels- en fantasieleven. In 1770
leerde hij in Straatsburg Herder
kennen, waardoor hij natuur- en liefdespoëzie ging ontdekken (ook
Homerus en Shakespeare). In deze tijd leerde hij de domineesdochter
Friederike Brion
kennen, op wie hij verliefd
werd en aan wie hij gedichte opdroeg waaronder Sesenheimer
Lieder Mailied
en Willkommen und
Abschied.
Het drama Götz von Belichingen (1773) maakte hem beroemd.
Het drama Götz von Belichingen (1773) maakte hem beroemd.
Het
succes van de briefroman Die
Leiden des jungen Werthers (1774),
de geschiedenis van een ongelukkige liefde, maakte hem nog beroemder.
Dit boek heeft zeer veel autobiografische
trekjes:
Goethe
leerde in Wetzlar Charlotte
Buff,
de verloofde van een vriend kennen. Zonder te weten dat ze verloofd
was werd hij verliefd op haar. Dit samen met de zelfmoord-actie van
een vriend van hem, de jurist Jerusalem,
leidde tot deze briefroman.
Goethe
werd in heel Europa beroemd. De hoofdpersoon Werther
werd op allerlei manieren geïmiteerd, jongeren kleedden zich als hem
(gele broek en blauw colbertjasje), er was een parfum naar hem
vernoemd en er waren zelfs een zelfmoorden onder invloed van dit werk
voorgekomen (Wertherfieber
=
Werther-koorts!).
Ook in anderre gedichten van Goethe komen de ideeën van Storm und Drang tot uiting, bijvoorbeeld in Prometheus.
Ook in anderre gedichten van Goethe komen de ideeën van Storm und Drang tot uiting, bijvoorbeeld in Prometheus.
In
1775 werd Goethe uitgenodigd om in Weimar te komen werken door Hertog
Karl August waar hij onder de vorsten een grote rol ging spelen; hij
werd minister en werd betrokken bij het regeren van het vorstendom
van Saksen-Weimar. Hij was ook artistiek leider van het staatstheater
en natuuronderzoeker. Hij bevorderde zo kunst en wetenschap én was
hij het middelpunt vd hofkringen in Weimar.
Friedrich
Schiller (1759-1805):
Werd door Hertog Karl Eugen op 13jarige leeftijd gedwongen
'militärisch Pflanzschule' te volgen voor 8 jaar, waardoor hij naar
vrijheid snakte. Hij vertrok daarom ook gelijk na zijn studie naar
het 'buitenland', waar zijn eerste drama 'Die Räuber' werd
opgevoerd. Deze had als ondertitel burgelijke
tragedie
en een motto tegen
de tirannen
en werd een groot succes. De Hertog gaf hem een schrijfverbod,
maar Schiller vluchte opnieuw weg naar Mannheim zodat hij verder kon
met schrijven, waar dan weer Kabale
und Liebe (1784) uit
kwam, waarin hij standsverschillen bekritiseerde.
Het
drama Don Carlos
(1787)
toont al kenmerken dat de stroming Storm
und Drang
overgaat naar Klassik.
KLASSIK
(1785 – 1805)
Wordt gezien als een hoogtepunt van de Duitse literatuur. De ideeën van beide periodes hiervoor zijn bepalend geweest voor deze periode. Deze tijd is voor de Duitsers de tijd van Goethe en Schiller. De naam voor deze periode is een stille hint naar de klassieke oudheid die in de Renaissance herleefde.
Er was een verheerlijking van de natuur, gevoel en vrijheid die in Storm und Drang opkomt. Het ideaal is dat de mens zijn leven in harmonie en evenwicht leeft, het hoogtepunt van de Humanität.
Zo ook Goethe: ''Edel is de mens, goed en behulpzaam'', hij gaf dit ideaal van humanität in de vorm van reine menschlichkeit gestalte in de vorm van de drama Iphigenie auf Tauris (1787) en in Wilhelm Meisters Lehrjahre (1795/96). Ook in zijn lyriek komen kenmerken ervan terug.
Wordt gezien als een hoogtepunt van de Duitse literatuur. De ideeën van beide periodes hiervoor zijn bepalend geweest voor deze periode. Deze tijd is voor de Duitsers de tijd van Goethe en Schiller. De naam voor deze periode is een stille hint naar de klassieke oudheid die in de Renaissance herleefde.
Er was een verheerlijking van de natuur, gevoel en vrijheid die in Storm und Drang opkomt. Het ideaal is dat de mens zijn leven in harmonie en evenwicht leeft, het hoogtepunt van de Humanität.
Zo ook Goethe: ''Edel is de mens, goed en behulpzaam'', hij gaf dit ideaal van humanität in de vorm van reine menschlichkeit gestalte in de vorm van de drama Iphigenie auf Tauris (1787) en in Wilhelm Meisters Lehrjahre (1795/96). Ook in zijn lyriek komen kenmerken ervan terug.
Voor
Goethe begon deze 'klassieke' periode rond 1786 met zijn reis naar
Italië. Schiller werd (oiv zijn studie van de filosoof van Kant)
pas later bij deze periode betrokken. Het einde van deze periode
(1805) wordt gemarkeerd door de dood van Schiller.
Centrum van de Klassik en literaire hoofdstad van Duitsland was Weimar, waar Goethe en Schiller woonden, werkten en leefden.
Centrum van de Klassik en literaire hoofdstad van Duitsland was Weimar, waar Goethe en Schiller woonden, werkten en leefden.
Frau
Charlotte von Stein:
invloed op Goethe en zijn werk. Goethe vond haar geweldig maar zij
was getrouwd en had kinderen. Ze was de verpersoonlijking van de
ideale vrouw voor hem. Goethe werd minder zelfzuchtig en werd een
evenwichtiger mens. Zijn reis naar Italië bracht hem de rust die hij
nodig had om verder te gaan.
Met het drama Iphigenie auf Tauris (1787) benadrukte hij het ideaal van Humanität. De hoofdpersoon Iphiegenie was een priesteres in dienst van de Godin Diana op het eiland Tauris en raakte in conflict met zichzelf, als koning Thaos haar ten huwelijk vraagt, terwijl ze naar haar vaderland Griekenland terug wilt vluchten. Haar broer Orestes wilt haar helpen vluchten, maar wordt gevangen genomen en zij moet hem aan de godin offeren. Iphigenie bekent haar vluchtplan en de koning stemt toe dat ze met haar broer naar Griekenland gaat.
Na zijn terugkeer uit Italië is Goethe vervreemd van het hofleven en ziet het nu anders, enger. Hij raakt verliefd op een meisje van eenvoudige komaf, Christaine Vulpius, dat hij in zijn huis opnam (en huwt).
In 1797 scheef hij het epos Hermann und Dorothea, thema is zelfbeperking en sociale orde die door revoluties bedreigd wordt.
Goethe begon oiv Schiller ook weer aan zijn belangrijkste levenswerk Faust te werken. Deze in twee delen geschreven tragedie is zijn beste werk. Faust, vernoemd naar kennis strevende mens, en Mephisto, de verpersoonlijking van het kwade, zijn de tegenpolen van het menselijk bestaan. Het verbond met de duivel Mephisto moet Faust in de staat stellen, zijn drang naar kennis met magische krachten te verwezenlijken. Tegelijk wil Faust met behulp van Mephisto het leven met volle teugen genieten. Aan het einde van deel twee wordt na zijn dood zijn ziel door engelen voor de poorten van de hel gered, want Wer immer strebend sich bemüht, den können wir erlösen.
Met het drama Iphigenie auf Tauris (1787) benadrukte hij het ideaal van Humanität. De hoofdpersoon Iphiegenie was een priesteres in dienst van de Godin Diana op het eiland Tauris en raakte in conflict met zichzelf, als koning Thaos haar ten huwelijk vraagt, terwijl ze naar haar vaderland Griekenland terug wilt vluchten. Haar broer Orestes wilt haar helpen vluchten, maar wordt gevangen genomen en zij moet hem aan de godin offeren. Iphigenie bekent haar vluchtplan en de koning stemt toe dat ze met haar broer naar Griekenland gaat.
Na zijn terugkeer uit Italië is Goethe vervreemd van het hofleven en ziet het nu anders, enger. Hij raakt verliefd op een meisje van eenvoudige komaf, Christaine Vulpius, dat hij in zijn huis opnam (en huwt).
In 1797 scheef hij het epos Hermann und Dorothea, thema is zelfbeperking en sociale orde die door revoluties bedreigd wordt.
Goethe begon oiv Schiller ook weer aan zijn belangrijkste levenswerk Faust te werken. Deze in twee delen geschreven tragedie is zijn beste werk. Faust, vernoemd naar kennis strevende mens, en Mephisto, de verpersoonlijking van het kwade, zijn de tegenpolen van het menselijk bestaan. Het verbond met de duivel Mephisto moet Faust in de staat stellen, zijn drang naar kennis met magische krachten te verwezenlijken. Tegelijk wil Faust met behulp van Mephisto het leven met volle teugen genieten. Aan het einde van deel twee wordt na zijn dood zijn ziel door engelen voor de poorten van de hel gered, want Wer immer strebend sich bemüht, den können wir erlösen.
Ten
gevolge van de eerste ontmoeting met Schiller werd het jaar 1794
belangrijk: in de daarop volgende jaren ontstaat er een hechte
vriendschap tussen de twee. Beide houden van klassieke dichtvormen,
vooral elegieën.
Ook hebben zij balladen geschreven die een klassieke vorm aannamen.
In de ballada Erlkönig
van Goethe staat het nuchtere denken van de vader tegenover de zeer
directe natuurbeleving van het kind: de natuur is voor hem iets
geheimzinnigs met een magische aantrekkingskracht die hem vervult van
geluksgevoel maar hem tegelijkertijd onheilspellend meesleept in de
dood.
In
het jaar 1787 was Friedrich
Schiller
voor de eerste keer in Weimar. Hij leerde daar zijn toekomstige vrouw
kennen. Hij vestigde hier pas definitief in 1799, en was pas 45 jaar
oud toen hij overleed in 1805 aan een longziekte.
Ook
Schiller voelde zich aangetrokken tot de klassieke idealen. Door hun
vriendschap ontstond zijn beroemd geworden Ideenballaden
: Der Handschuh, der Taucher, die Kraniche des Ibykus en
die Burgschaft.
Ook het bekende
liedvon der Glocke is
in deze tijd geschreven. Hij pakte het schrijven van drama's dat na
Don Carlos
enige tijd had stilgestaan, weer op en zo ontstonden de zogenaamde
Reifedramen:
toneelstukken waarin het idee van vrijheid, dat altijd het centrale
thema bij Schiller is, vooral op geestelijk gebied naar voren. In
1801 verscheen Maria
Stuart,
een toneelstuk dat als thema 'de vrijheid van de mens over de dood
heen' heeft. Het is de geschiedenis van Maria, koning van Schotland
die medeplichtig was aan een samenzwering tegen Elisabeth, koningin
van Engeland. Maria trouwde met de moordenaar van haar echtgenoot en
werd daarom uit Schotland verbannen. De veroordeling van Maria en
haar reactie daarop wordt gezien als het verkrijgen van een stuk
geestelijke vrijheid.
In
Wilhelm Tel
(1804),
wordt het vol, gesymboliseerd door de hoofdpersoon Tell,
held van het verhaal. Schiller knoopt de sage over Tell aan de
vrijheidsstrijd van de Zwitserse kantons tegen de Habsburgers. Tell
doodt de tiran Gessler die hem gedwongen heeft, een appel van het
hoofd van zijn zoon te schieten. Deze daad heeft een opstand an de
Zwitserse bevolking tegen de keizer van Oostenrijk tot gevolg.
leer ook nog de 3 stencils die je hebt gekregen. Dit is alles uit het boek Cultuur zonder Franje. Succes!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten