Biologie samenvatting H2.
Leer afbeelding 1. à blz 44.
Teelballen (testes) produceren vanaf pubertijd à
zaadcellen (spermacellen)
de teelballen liggen in de huidplooi,
de balzak (scrotum). à temperatuur ligt
lager, gunstiger.
teelballen bevatten sterk gekronkelde zaadkanaaltjes.
De wandcellen delen zich voortdurend, waardoor er zaadcelmoedercellen ontstaan. Na deling van die cellen ontstaan
cellen die zich ontwikkelen tot zaadcellen. De vorming van zaadcellen heet à spermatogenese.
De zaadkanaaltjes lopen door de bijballen, die op de teelballen liggen. à tijdelijke opslag vd
zaadcel.
De zwellichamen van de penis
bevatten veel holten, als de slagadertjes in de penis zich verwijden, vullen
deze holten zich met bloed à
erectie. à
gebeurd door seksuele prikkels bij bijv de eikel.
Bij geslachtsgemeenschap (coïtus) à kan dit leiden tot
zaadlozing (ejaculatie).
De zaadcellen worden door peristaltische bewegingen van de zaadleiders (spermaleiders)
voortgestuwd, vanuit de bijballen langs de zaadblaasjes en het prostaat (zie
afbeelding). De zaadblaasjes voegen
vocht toe dat basisch is en de zaadcellen actief maakt. De zaadcellen
kunnen zich dan met hun zweepstaart voorbewegen. à
prostaat voegt vocht toe dat voedinsstoffen voor de zaadcellen bevat. Dit
mengsel wordt sperma genoemd.
Per zaadlozing à
100 tot 400 miljoen zaadcellen verlaten het lichaam. à Voorvocht bevat minder zc.
Bij de prostaat komen de zaadleiders uit in de urinebuis à weer peristaltische
bewegingen in de urinebuis. àgevolg
hiervan is een orgasme. Zelfbevrediging heet masturbatie.
Onder de voorheid wordt smeer (smegma)
geproduceerd à
als het te lang blijft zitten gaat het stinken en kan het een ontsteking
veroorzaken (ook bij de vrouw). à
bij sommige volkeren wordt de voorheid om hygiënische of religieuze redenen
weggesneden (‘de besnijdenis’).
In de
eierstokken (ovaria) vind de
ontwikkeling plaats van
à
eicellen (oöcyten).
bij de geboorte zijn er in de eierstokken reeds alle cellen aanwezig die zich
kunnen ontwikkelen tot een eicel.
à
enkele 10duizenden van deze cellen bevinden zich in een rusttoestand in de
ontwikkeling. Elk van deze cellen is omgeven door laag van andere cellen
à ze vormen de
follikel.
vanaf de puberteit tot
overgangsjaren/menopauze
(±50 jaar)
à
vindt er rijping plaats.
rijping van eicellen in de follikels wordt
oögenese
genoemd.
In rijpende follikel ontstaat holte gevuld met vocht. Bij een
ovulatie (eisprong) neemt de follikel erg veel vocht op, waardoor ze openbarst en de eicel wordt
uitgestoten. Het follikelweefsel dat achterblijft wordt het
gele lichaam genoemd (coprus luteum). Ovulatie vindt gem. eenmaal in ongeveer 4 weken plaats, meestal afwisselend in een van beide eierstokken. De vrijgekomen cel gaat door de
eileider.
Een onbevruchte eicel blijft na de ovulatie hoogstens12 uur in leven, als er dan geen bevruchting
plaastvindt, wordt de eicel
afgebroken.
à
resten ervan worden door de cellen vd wand vd eileider
geresorbeerd (opgenomen).
Bij geslachtsgemeenschap komt een penis een vagina (schede) binnen. De wand vd vagina is
zeer rekbaar à
Bij de geboorte komt zelfs het kind door de vagina.
Na de ejaculatie (=zaadlozing)
bewegen de zaadcellen zich in de richting vd baarmoeder en de eileiders. In de
baarmoedermond komt een slimprop voor die basisch is, ook het milieu in de
baarmoeder is basisch. Hierdoor kunnen de zaadcellen goed bewegen. De bevruchting v. een eicel door een
zaadcel vindt plaats in de eileider. à
zodra de kop vd zaadcel binnen is gedrongen, vormt de eicel een bevruchtingsmembraan waar geen andere
zaadcellen meer doorheen kunnen dringen. Als er tegelijk 2 zaadcellen de eicel
zijn binnengedrongen à
sterft de eicel na korte tijd.
bevruchte eicel heet à
‘zygote’. Na de bevruchting à met peristaltische
bewegingen vd eileider en trilhaarbewegingen op de binnenwand vd eileider naar
de baarmoeder (uterus). In die tijd neemt de zygote al zijn voedingstoffen op via
osmose. De baarmoeder bestaat uit een dikke gespierde wand, die met slijmvlies
is bekleed. 5 tot 7 dagen na de ovulatie à
klompje cellen (= zygote) in de baarmoeder à
innesteling van de zygote.
Na 3 maanden erna à
is er een placenta ontstaan (moederkoek). Ongeveer 38 weken na de bevruchting
wordt het kind geboren.
Meeste
meisjes/vrouwen krijgen orgasme door prikkeling van de
clitoris (kittelaar). Clitoris ligt vooraan tussen de
kleine schaamlippen, achter de clitoris
mondt de urinebuis uit. Om de kleine schaamlippen liggen de
grote schaamlippen. De vagina is aan de binnenkant bekleed met
slijmvlieg. Vooraan in de vagina vormt dit slijmvlies een plooi die de vagina
gedeeltelijk afsluit
à
Maagdenvlies.
Dag 1
à
bevruchting van eicel
Dag 2
à
de eicel deelt zich
Dag 3
à
de eicel deelt zich
Dag 4
à eicel is verdeeld in 64 cellen
Dag 5
à
innesteling in de baarmoeder
Klieren die sappen afgeven in het bloed à Hormoonklieren. Sappen ervan zijn à
Hormonen. Productie en afgifte van stoffen door cellen heet à secretie.
Bekende hormonen zijn à
Insuline (gebrek = diabetes), adrenaline (bij inspanning).
Centrale regelaar vd voortplanting is à
Hypofyse (Hormoonklier onderaan de
hypothalamus, hersenen).
Maakt groot deel hormonen, 2 geslachtshormonen à 1. Follikelstimulerend hormoon (FSH)
2.
Luteïniserend hormoon (LH)
man: Onder
invloed v. deze horm à
wordt hormoonproductie van andere geslachts hormonen geregeld.
Vorming van zaadcellen onder invloed van 2 hormonen. Het FSH dat door de
hypofyse wordt geproduceerd, stimuleert de vorming van zaadcellen. Testosteron heeft invloed op de verdere
ontwikkeling vd zaadcellen. Testosteronproductie wordt gestimuleerd door LH.
Cellen die tussen de zaadkanaaltjes liggen, de cellen van Leydig, vormen testosteron.
Testosteron remt bij een bepaalde concentratie de hypofyse à minder LH à minder Testosteron à lagere concentratie
wat weer hypofyse weer ‘aanzet’ à
etc.
Dit proces heet terugkoppeling. Door
de wederzijds beïnvloeding is de conc van beide hormonen in het bloed redelijk
constant.
Secundaire geslachtskenmerken à
geslachtskenmerken die je pas later krijgt.
Primaire geslachtskenmerken à
geslachtskenmerken die je bij de geboorte al hebt.
Testosteron à
zorgt dat beenderen en spieren zwaarder worden à
zwaardere stem (stembanden!).
hij krijgt à
baard/borst -groei en oksel/schaam -haar.
vrouw: onder
invloed van FSH en LH (door hypofyse) scheiden de follikels oestrogenen af. à daar behoort oestradiol en oestron toe.
Andere vrouwelijk hormoonsklier is het gele
lichaam. à
produceert vooral progesteron.
Oestrogenen beïnvloeden à
ontwikkeling vd secundaire geslachtskenmerken bij vrouwen.
zij krijgt à
borsten ontwikkelen, het bekken wordt wijder, rondingen, oksel/schaam -haar.
Ieder mens produceert zowel mannelijke als vrouwelijke
geslachtshormonen. Verhouding tussen beide bepaalt welke secundaire
geslachtskenmerken optreden, en in welke mate. Als verschil kleiner is à ontwikkelen zich ook
secundaire geslachtskenm die lijken op die van de vrouw (bijv borsten).
Menstruatiecyclus à het opbouwen en
afstoten van de baarmoederslijmvlies.
Eerste dag van de menstruatie à
begin vd cyclus.
eerste 12 dagen à
hypofyse produceert FSH en LH. à
FSH stimuleert rijping van follikels.
FSH en LH stimuleren de productie van oestrogenen door cellen uit de wand vd
rijpende follikels.
Onder invloed van oestrogenen à
baarmoederslijmvlies wordt dikker en gaat meer klieren bevatten.
In eierstokken is één vd rijpende follikels sneller à langzaamsten sterven af.
Productie van oestrogenen door de
rijpende follikel bereikt hoogtepunt à
dat stimuleert de hypofyse tot afgifte van veel LH. De hoge concentratie LH in
het bloed stimuleert opname van vocht door de rijpende follikel à ovulatie.
na ovulatie stimuleert LH à
vorming v. gele lichaam (= corpus luteum,
luteïniserend hormoon!).
Ook stimuleert LH à
productie van oestrogenen en progesteron door het gele lichaam.
Door progesteron à
baarm. slijmvlies nog dikker. àklieren in bmslijmvlies gaan stoffen
afscheiden.
Die stoffen kunnen als voedsel dienen voor het embryo.
Progesteron remt ook afgifte FSH en LH af door hypofyse. à door gebrek aan LH
sterft gele lichaam.
daardoor à
stopt progesteronproductie à
baarmoederslijmvlies ook niet meer in stand gehouden.
Het wordt dan gedeeltelijk afgestooten à
Dit is menstruatie(voorbereiding op innesteling van een embryo wordt ongedaan
gemaakt).
menstruatie à
14e dag na ovulatie. à
varieert 3 tot 7 dagen.
doordat gele lichaam geen progesteron meer produceert à wordt afgifte LH en FSH door
hypofyse niet langer meer geremd. à
gaan er weer nieuwe follikels rijpen, en bmslijmvlies weer opgebouwd.
Gemiddeld 14 dagen na begin van menstruatie vindt ovulatie weer plaats.
Eicel blijft ±12 uur in leven. à
kan na zaadlozing 3 dagen in leven blijven in lichaam vd vrouw.
Elke 4 weken is er dus maar een
betrekkelijk korte periode van 3 à 4 dagen waarin geslachtsgemeenschap tot
bevruchting kan leiden. Periode is van 3 dagen voor tot halve dag na.
Na bevruchting produceert gele lichaam nog 3 maanden progesteron. Niet onder
invloed van LH, dat immers geremd wordt door het progesteron, maar onder
invloed van HCG (= humaan chorion-gonatropine). à wordt in eerste weken
na bevruchting door embryo gevormd. Periode daarna wordt het door de placenta gevormd. Door HCG blijft gele lichaam functioneren.
Na 3 maanden vergaat het gele lichaam. à daarna neemt de
placenta progesteronproductie over.
Progesteron houdt zwangerschap in stand.
à bmslijmvlies blijft
dik en klierrijk + geen menstruatie.
Progesteron remt afgifte FSH en LH door
de hypofyse à
geen nieuwe follikels tot rijping à
ovulatie.
tenslotte à
progesteron zorgt voor dat de
melkklieren in de borsten gaan ontwikkelen.
Wegblijven van de menstruatie kan teken zijn van zwangerschap. Dit is echter geen zekerheid à kan ook een keer uitblijven
of verlaat optreden. à
daarom is er een ‘Predictor’.
Daar wordt gekeken of er HCG in de urine zit.
à
eerste maanden vd zwangerschap is dit
erg hoog.
Seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA)à geslachtsziekten.
Bekenste à
gonorroe, syfilis, chlamydia en aids.
De ziekte verwekkers die een SOA veroorzaken à
gaan buiten lichaam vd mens gelijk dood.
Chlamydia à pas ontdekt. Wordt veroorzaakt
door bacteriesoort die vooral voorkomt in de urinebuis en in de baarmoederhals
van mensen tussen de 15 en 30 jaar. bij 2/3 van de mensen die besmet zijn toont
dit geen symptomen. à kunnen nog wel
overdragen aan anderen. Als er symptomen komen is dit vaak door ontsteking van
de urinebuis/baarmoederhals. Dit is te
bestrijden met penicilline. Het is in ons land de meest voorkomende SOA.
Aids àAcquired Immuno Deficiency Syndrome.
Daarbij wordt het afweersysteem van de persoon aangetast à vatbaar voor allerlei
ziektes zoals darm- en longonstekingen of huidkanker. Wordt veroorzaakt door HIV. Niet alle mensen met HIV hebben
aids. Men kan besmet zijn zonder dat er symptomen optreden. Er bestaat geen
test die aanwezigheid van HIV aantoont, wel indirect. Als je bent besmet, gaat je lichaam antistoffen aanmaken. Die
antistoffen zijn echter niet in staat het virus te vernietigen. Binnen 3
maanden na de besmetting is er zoveel van deze antistoffen in je bloed dat dit
met een test kan worden aangetoond. Als
dat is aangetoond, is een persoon seropositief.
Niet elke persoon die seropositief is krijgt aids, kans is groter dan 50%. Het
kan enkele maanden duren, maar soms ook meer dan 10 jaar. Als de ziekte zich
openbaart, is de patiënt vrijwel zeker ten dode opgeschreven.
Bij besmette pers komt het HIV voor in à
bloed, sperma, vaginaal vocht, voorvocht en moedermelk.
Bloed en sperma bevatten een hoge concentratie van het virus. à bij de andere komt het
in lagere concentratie voor maar kan het zich nog steeds op andere personen
overdragen.
Speeksel, zweet, traanvocht, urine en ontlasting zijn alleen gevaarlijk als er
zichtbaar bloed in zit.
Meeste besmetting via onveilige seks
àandere door spuiten en
naalden hergebruiken (drugs).
Ook de moeder kan het doorgeven aan het kind tijdens de zwangerschap, bevalling
of borstvoeding.
In ontwikkelingslanden komt het regelmatig voor
à
via bloedtransfusie.
Geboorteregeling à
als een vrouw met een man een kind wilt. Als je het wilt voorkomen kan de vrouw
een anticonceptiepil slikken en een
man een condoom dragen
(anticonceptiemiddelen).
Bij periodieke onthouding hebben man
en vrouw geen seks in de ‘vruchtbare periode’ van de 3 à 4 dagen. Coïtus interruptus ‘is voor het zingen
de kerk uit’, de pil is een een tablet dat de vrouw 3 weken lang moet slikken
en een onderbroken week daarachter aan heeft waarin de vrouw ongesteld is. De
pil bevat een kunstmatig gesynthetiseerd oestrogeen hormoon en een progestageen
hormoon waarvan de werking overeenkomt met die van de progesteron. Je hebt 3
soorten pillen; combinatiepil bevat
een strip van 21 of 22 tabletten die elk een oestrogeen en een progestageen
hormoon bevatten, de driefasenpil
waarbij elke strip een kleur bevat, de tabletten moeten in die volgorde worden
ingenomen, per fase een aantal hormoon, en de minipil waarbij de tabletten alleen progesteron bevatten, in een
lage concentratie en deze pil werkt niet langer dan 24 uur, zodat je elke dag
de tabletten moet innemen op dezelfde tijd.
Pessarium is een rubber koepeltje
dat in de vagina moet, vorm en maat door een arts worden bepaald. Het moet
worden ingesmeerd met zaaddodende pasta en moet 8 uur na de seks blijven
zitten.
Spiraaltje of ankertje is een
buigzaam plastic voorwerpje dat met koperdraad is omwikkeld, dat kan een vrouw
laten inbrengen bij een arts en kan 5 jaar blijven zitten. Het zorgt ervoor dat
er geen innesteling kan plaats vinden.
Ook kun je je laten opereren à
bij steralisatie wordt bij een man
of vrouw door middel van een kleine operatieve ingreep onvruchtbaar gemaakt,
bijv bij de man de zaadleiders een stukje weghalen, en uiteinden dichtmaken.
Bij de vrouw worden de eileiders onderbroken. Een vrouw is gelijk onvruchtbaar
na een steralisatie, bij een man duurt het even, omdat er in de bovenste deel
vd zaadleiders nog zaadcellen kunnen zitten.
morning-afterpil zijn 2 keer twee
tabletten die zware combinatiepillen zijn. Je krijgt dus hoge concentraties
binnen met oestrogenen. Moet 24 tot 36 na de seks worden ingenomen.
overtijdbehandeling is tussen de 10e
en de 16e dag na het uitblijven van de menstruatie. Dan wordt de
baarmoeder leeggemaakt en schoongezogen.
Bij abortus gebeurd dit met
plaatselijke verdoving, en wordt met een zuigpompje het baarmoederslijmvlies
met het embryo via de baarmoedermond weggezogen.
Klompje bevruchte cellen komt 5 a 7 dagen na de ovulatie in
de baarmoeder. Er is dan nog geen groei opgetreden; het klompje is even groot
als de zygote. Delingen waar groei
plaatsvind, noemen we klievingsdelingen. Een deel van het klompje cellen
vormt het begin van het eigenlijke embryo; de embryoblast/embryonaalknop. De buitenste cellen (de trofoblast) beschermt de embryoblast. à zorgt ook voor
innesteling in het baarmoederslijmvlies. Cellen vd trofoblast scheden enzymen
af die het baarmoederslijmvlies plaatselijk oplossen, waardoor het er als het
ware inzakt. Door die enzymen komen er ook holten in het baarmoederslijm vlies à het begin van de
placenta.
De trofoblast vormt het chorion (=
buitenste vruchtvlies). De holte die door het chorion wordt omsloten, noemen we
de chorionholte. Dit sluit aan met
de holten in het bmslijmvlies. Via deze chorionvlokken worden zuurstof
en voedingstoffen opgenomen uit het bmslijmvlies, daardoor is groei mogelijk.
In de embryoblast zijn 2 holten à
amnionholte en dooierzak.
Uit de cellen tussen deze beide holten ontwikkelt zich het embryo. De hechtsteel
vormt de verbinding tussen het embryo en het trofoblast (wordt later de
navelstreng). De dooierzak verdwijnt na verdere ontwikkeling. De amnionholte
breidt zich sterk uit, doordat de wand vocht in de holte afgeeft. à Wand komt tegen de
chrion aan en vormt de amnion (=
buitenste vruchtvlies). Dit zijn dus de vruchtvliezen, gevuld met vruchtwater.
Dit beschermt het embryo tegen schokken en uitdroging.
Leer afbeelding35 blz 59.
Na ongeveer 3 weken zou het embryo niet meer genoeg zuurstof en voedingsstoffen
binnenkrijgen als de opname en het transport van deze stoffen alleen door
diffusie en actief transport zouden plaatsvinden à
het embryo ontwikkeld zich bloed/hart -vaten. à
De holten in het baarmoederslijmvlies om de chorionvlokken vloeien samen tot de
grotere bloedruimte (bloedvaten van
moeder monden daar uit). Chorionvlokken + bloedruimten vormen de placenta. Hechtsteel wordt navelstreng. In de navelstreng lopen
3 bloedvaten; Het hart van de embryo pompt voordurend bloed door 2
navelstrengslagaders naar de placenta toe, en door één navelstrengader
stroomt bloed vd placenta naar het embryo terug. Bloed van embryo blijft altijd
gescheiden van die van de moeder door dunne vliezen. Door deze vliezen heen
vindt uitwisseling plaats via het tegenstroomprincipe.
Moederbloed en embryobloed stromen in tegengestelde richting olangs deze
vilezen. Denk dan aan difussie en actief transport. Ook krijgt het kind
ziekteverwekkers binnen via dit, en dus ook antistoffen die de moeder aanmaakt
ertegen. Aan het einde van de 2e
maand zijn bijna alle weefsels gevormd en zijn de organen in aanleg aanwezig.
Embryo weegt dan 1 gram. Vanaf de 3e maand wordt het embryo foetus genoemd. Groei vindt vooral
plaats in die periode,tot ±3500 gram en van 3 tot 50 cm. Nadat dat het gele
lichaam de taak van oestrogenen en progesteron aanmaken niet meer kan leveren
(na 3 maanden gaat het ‘dood’). De placenta neemt daarna die taak op zich. Aan
het einde vd zwangerschap neemt de productie van hormonen door de placenta snel
af à gevolg is dat er enige
hypofysehormonen niet meer worden geremd. Een van die hormonen is prolactine. Dit hormoon stimuleert lactatie; productie van melkklieren.
Een ander hormoon is oxytocine, dat
voor de weëen zorgt.
Wanneer de placenta onvoldoende progesteron produceert, kan
het bmslijmvlies niet in stand worden gehouden, het wordt dan afgestoten samen
met het embryo/foetus, dit is een miskraam
of een spontane abortus. Dit kan
vele oorzaken hebben. meeste miskramen vinden plaats in de eerste 3 maanden.
Buitenbaarmoedelijker zwangerschap à buiten de baarmoeder,
gaat na een paar weken dood en versteend. Gevolg hiervan is dat er ernstige
inwendige bloedingen kunnen ontstaan. Het wordt operatief verwijderd.
Buitenbaarmoederlijke zwangerschap kán veroorzaakt worden door een ontsteking
van de eileider.
Tweelingen à
eeneiige tweeling is als één eicel zich heeft gedeeld, twee-eiige tweeling is
als er twee eicellen tegelijk zijn bevrucht. leer afbeelding 40 blz 62.
14% van de paren in nederland lukt het niet binnen één jaar
zwanger te worden. We spreken dan van verminderde
vruchtbaarheid. Bij 7% lukt het ook niet binnen 2 jaar.
Kunstmatige inseminatie (KI) à arts brengt bij de
vrouw (zonder partner) sperma in van een man, die het heeft geleverd via een
spermabank. Dat sperma is dan donorsperma.
in-vitrofertilisatie (IVF) àdoor
toedienen van hormonen worden er meerder eicellen tot rijping gebracht in de
eierstokken. Vlak na de ovulatie haalt de arts de eicellen weg uit de eileider,
die worden later in een laboratorium bevrucht en weer ge-implanteert (implantatie = terug in de baarmoeder
ingebracht). Kans dat dit werkt is groter, omdat er meerdere klompjes cellen
worden teruggeplaatst.
Preïmplantatiediagnostiek
(PID) à
daarbij wordt de gezondheidtoestand van het klompje cellen onderzocht, voordat
het wordt geïmplanteerd. Er wordt in een 8cellig stadium één cel weggenomen
voor onderzoek, en er wordt gekeken naar erfelijke aandoeningen.
Couveuse wordt
gebruikt als de baby te vroeg wordt geboren. Weëen zijn samentrekkingen
van spieren in de baarmoederwand die met tussenpozen plaatsvinden (worden
opgewekt door oxytocine). De bevalling loopt in 3 fasen; de ontsluiting, de uitdrijving en de nageboorte.
Indaling à als het hoofdje van de foetus
omlaag gaat en bij de baarmoederhals uitkomt. Na de indaling komen de weëen om
de 3 tot 5 minuten. De slijmprop in de baarmoederhals wordt uitgestoten en de
opening wordt groter à
Ontsluiting. Hierbij breken vaak de
vruchtvliezen, waardoor het vruchtwater of een deel ervan wegvloeit. Opening in
de baarmoederhals moet 10 centimeter zijn, dan is de ontsluiting volledig. De persweëen komen daarna, tijdens de
‘uitdrijving’. De moeder moet dan actief gaan persen, door spiersamentrekkingen
wordt het hoofdje van de foetus door de baarmoederhals geduwd, en de baby
draait dan om onder het schaambeen van de moeder door te kunnen. Bij een stuitligging ligt de baby met zijn hoofd omhoog, en komen
eerst de voetjes naar buiten. Bij een dwarsligging
ligt het kind horizontaal, als het niet draait moet er een keizersnede worden gebruikt. De uitdrijving kan van elke seconden
tot wel uren duren.
Als de baby eruit komt is hij/zij bedekt met een laagje huidsmeer. Hij wordt niet meteen
gewassen, omdat dit bescherming geeft tegen ziekteverwekkers. De arts
verwijdert eerst het slijm uit de neus en luchtwegen en mond van de baby,
waarbij de baby ondersteboven wordt gehouden voor het slijm in de
luchtwegen. Daarna wordt de navelstreng
afgeklemd en doorgeknipt. . Doordat er
geen bloed meer naar de placenta kan stromen, stijgt het koolstofdioxidegehalte
van het bloed van de baby. Deze stijging vormt een prikkel à en de baby gaat
ademen, de baby geeft een eerste schreeuw.
Nageboorteà een
kwartier nadat de baby is geboren, wordt de placenta en de navelstreng en
vruchtvliezen uit de baarmoeder gehaald.
na de geboorte heet de baby zuigeling à
mag alleen melk, darmen zijn nog niet geschikt echt eten.
Bij borstvoeding speelt oxytocine weer een rol, dat hormoon
komt vrij tijdens de borstvoeding.
onder invloed van oxytocine trekken spiertjes in de wand van de afvoergangen
van de melkklieren zich samen, waardoor melk naar buiten wordt geperst. Moedermelk bevat alle voedingsstoffen
die nodig zijn voor de groei van de baby, en stoffen die hem/haar beschermen
tegen o.a. darminfecties.
Door de navelstrengslagaders
stroomt bloed van de foetus naar de placenta, en door de navelstrengader stroomt het andersom.
In de poortader en de onderste holle ader van de foetus vindt vermening paats
van boed dat rijk is aan zuurstof en bloed dat er arm aan is. De longen werken
nog niet, er zit namelijk een klein spleetje tussen de hartkamers, en een ductus arteriosis; een vat tussen de
aorta en de longslagader. Beide gaan vlak na de geboorte dicht, waardoor de
baby dus de longen moet gaan gebruiken. Als ze nog open zijn kan de zuurstof
die de foetus door de placenta verkrijgt makkelijker doorgeven door het heel
het lichaam. Er stroomt weinig bloed via de longslagaders naar de longen, o.a.
door de grote weerstand in de longhaarvaten, na de geboorte neemt die weerstand
af omdat er lucht in de longen komt.
Foetus: rechterhartkamer/rechterboezem hogere druk dan
linkerhartkamer/linkerboezem.
Baby: rechterhartkamer druk gaat omlaag,
linkerhardkamer druk omhoog à
wordt evenveel.
Leer
afbeeldingen 51 en 52 blz 67.
Paragraaf 10 = niet belangrijk.
het leren bewegen met het hele lichaam à
grove motorische ontwikkeling.
kleinere dingen leren, zoals knopen leggen à
fijne motorische ontwikkeling.
