nederlands literaire theorie blauwe boekje (1)

Literaire analyse Nederlands blauwe boekje (1)

Leesmotivaties zijn onder andere dat je het lezen van verhalen en/of gedichten leuk vindt, plezierig en ontspannend, of dat je door het lezen van literaire teksten tijdelijk kunt ontsnappen aan de alledaagsheid. Ook kun je jezelf beter leren kennen, omdat je je inleeft in personages of je met hen indentificeert. Veel mensen willen zich indentificeren in de hoofdpersoon, omdat een boek altijd fijn leest als de hoofdpersoon interessant is (en niet irritant).

Lezers verschillen in hun literaire voorkeuren, doordat ze verschillen in leeftijd, opleiding, achtergrond, sekse en geaardheid. Hierdoor kunnen verschillen in lezersreacties en waardering van literaire teksten ontstaan. Als het verschil in lezersreacties (mede) bepaald wordt door sekseverschillen, dan speelt gender een rol. Het gaat niet om het biologische verschil, maar verschillen die door opvoeding, beeldvorming, socialisatie etc bepaald worden.

Literaire teksten verschillen van andere teksten zoals zakelijke teksten. Een belangrijk verschil hangt samen met het streven naar eenduidigheid bij zakelijke teksten. Een teweede belangrijk verschil hangt samen met de rol van open plekken.

Eenduidigheid en meerduidigheid
Een belangrijk verschil tussen literaire en zakelijke teksten heeft te maken met het taalgebruik. Zakelijke teksten worden aan je gepresentateerd, je moet erna niet met vragen zitten. Wat je leest, moet duidelijk zijn.  Bij literaire teksten geld dat streven naar eenduidigheid niet. Er is veel meer ruimte voor meerduidigheid. Soms zijn er meerdere betekenissen mogelijk, je krijgt tijdens het verhaal te maken met onbeantwoorde vragen en onduidelijkheiden, dit heet vaak ‘open plekken’.

Open plekken
Bij een literaire tekst krijg je de informatie niet in een keer en vaak is de informatie niet direct duidelijk. Het wordt dus gekenmerkt door open plekken. Dit is een klein of groter tekstgedeelte dat voor jou als lezer onduidelijk is en dat vragen bij je oproept. Je wordt geactiveerd om de onduidelijkheiden op te lossen en de vragen te beantwoorden. Als een open plek niet wordt beantwoord aan het einde van een boek, heet het een open einde.
Maar let wel op: Wat voor de ene lezer een open plek is, hoeft dat niet voor een andere te zijn.

Open plekken kunnen ontstaan door:
•Informatieachterstand: De lezer weet minder dan de personages, en wilt die achterstand opheffen.
•Je denkt meer te weten dan de personages: Je hebt vermoedens en weet niet zeker of die kloppen.
•Het gedrag van de personages: Je wilt de motieven van de personages te weten komen.
•De titel van het boek: Waarom is juist deze titel uitgekozen, waar hangt het samen?

Bij proza speelt de presentatie van de tekst op de bladzijde geen belangrijke rol. De regels vullen de totale breedte van de pagina. Prozateksten kunnen in lengte van elkaar verschillen, sommigen zijn honderden pagina’s (een roman), anderen zijn maar tot 80 bladzijden (een novelle). Een novelle noem je ook wel een (kort) verhaal.

Een gedicht bestaat uit versregels die niet door hoeven te lopen over de gehele breedte van de pagina. Een gedicht herken je vanwege het wit van de pagina om de regels.Strofen (groepje regels) worden door witregels van elkaar gescheiden.

Toneelteksten zijn in de eerste plaats bedoeld om door acteurs voor een publiek gespeeld te worden, het is het uitgangspunt van een toneelvoorstelling. Het bestaat uit de teksten die de verschillende personages moeten uitspreken en uit aanwijzingen over kleding, decor en belichting.

Fictie en non-fictie.
Schrijvers van fictionele teksten kunnen de werkelijkheid als uitgangspunt nemen, maar ze mogen er ook van afwijken. In fictie mag de schrijver de werkelijkheid verdraaien en emoties, personages en gebeurtenissen verzinnen. Een fictionele tekst hoeft voor de lezer geen waarheidsgetrouwe weergave van de werkelijkheid te zijn.

Veel literaire teksten zijn fictie, omdat een schrijver zich onmogelijk 100% aan de waarheid kan houden. Er worden toch kleine dingen verzonnen zoals een naam of plaats. Maar het is niet zo dat alle literaire teksten fictioneel zijn. Literaire non-fictie zijn teksten die een betrouwbare beschrijving van de werkelijkheid geven, maar die met literaire technieken zijn geschreven.
Ook essays kun je tot de literaire non-fictie rekenen. Het is een betrouwbare of betogende tekst, waarin de schrijver op literaire wijze zijn mening of visie over een onderwerp presenteert.